Si Violy
ni Ohyie Purificacion
Maraming bumibili sa malaking tindahan, lahat ay nagmamadali kaya sumisingit ang ilan para maunang magsabi sa tindera ng kanilang bibilhin. Si Violy at ang isang anak na kanyang bitbit ay nasa isang sulok at tila naalangang magsabi sa mga tindera.
"Ate, ano ba bibilhin mo?" Nagulat pa si Violy sa pagtatanong ng tindera.
"Ah e.. mamaya na lang. Unahin mo muna sila." Napanatag ang loob ni Violy, mukhang mabait ang tinderang nakapansin sa kanya.
"O sige ate mag-isip ka na muna kung anong bibilhin mo, sagot ng tindera na ngumiti pa sa kanya. Maya-maya, si Violy na lang at ang kanyang anak na karga ang natira sa harap ng tindahan.
"O ano ate, ano bang bibilhin mo?" ang tindera uli na nagtanong sa kanya kanina.
Nahihiya si Violy na magsalita, ngayon lang siya nakalabas ng bahay para bumili sa tindahan. Nasanay si Violy na ang asawa niyang si Efren ang nag-uuwi sa bahay ng lahat ng kanilang pangangailangan. At kahit ang simpleng pakikipagkwentuhan sa kapitbahay ay hindi niya nagagawa. Bukod sa pinagbabawalan siya ni Efren, marami siyang ginagawa sa bahay. Kulang pa ang bente kuatro oras kung tutuusin sa dami ng gawaing bahay at pag-aalaga sa kanilang anim na anak. Drayber ng jeep ang trabaho ni Efren. Madalas gabi na ito umuuwi. Gusto ni Efren na gising pa si Violy pag dumarating siya ng bahay. Obligasyon niyang asikasuhin ang asawa, ito ang sabi ni efren sa kanya simula pa nang sila ay magsama bilang mag-asawa.
"Ako ang nakapantalon dito sa bahay, kaya lahat ng gusto ko masusunod, ako ang nagpapakain sa inyo!" Natatandaan nya, ito ang malimit sabihin sa kanya ni Efren. At kahit minsan hindi siya naabutan ng pera nito, pati mga baon sa eskwela ng mga bata ay si Efren ang nagbibigay. Minsan, sinubukan niyang humingi ng pera kay Efren.
"Aanuhin mo naman ang pera? Hindi ka naman marunong humawak nito!" bulyaw sa kanya ni Efren.
Nakaramdam si Violy ng pagkapahiya sa sarili, pero iwinaglit na lang kaagad ni Violy ang saloobin. Tutal si Efren naman ang nagtatrabaho. At siya, tanggap niya na ang trabaho niya ay asikasuhin ang buo niyang mag-anak. Hindi na mahalaga kay Violy kung ano ang gusto niya.
"Inay, sabi ng titser ko, may miting sa iskul ang mga nanay," si Kyla ang panganay na anak ni Violy. "Hayaan mo, sasabihin ko sa tatay mo. Si tatay naman gabi na umuuwi. Minsan madaling araw pa”, pagpapatuloy ni Kyla.
"Saka bakit ba lagi si tatay, hindi ka ba marunong umatend ng miting? saka sabi ng titser ko ang kailangan dun nanay."
Nataranta si Violy hindi alam ang isasagot sa anak. "Wala kasi akong maayos na damit anak, saka tingnan mo nga hitsura ng nanay mo bungi na payatot pa,” naisip na idahilan ni Violy kay Kyla.
"E ano naman ’nay, ang iba nga mga nanay ng mga klasmeyt ko ganyan din.. baka ayaw lang ni tatay na lumabas ka kasi siya may ayaw na makita ka ng mga tropa nya sa kanto na ang asaw niya ganyan ang hitsura. Mag-ayos ka kasi ng sarili mo, ’nay", sagot ni Kyla.
Matalino si Kyla, katunayan ito ang nangunguna sa kanilang klase.
"Paano ba ako makakalabas ng bahay, sa pag-aalaga ko na lang sa inyo kulang pa oras ko. Araw-araw, dami kong labahin. Sa kapatid mo ngang bunso, minsan ayaw pa magpababa laging umiiyak." Hindi pinansin ni Violy ang sinabi ni Kyla. Hindi na kumibo si Kyla, pero pakiramdam ni Violy, totoo ang sinasabi ng anak, pero paano ba niya mababago ang kanyang sitwasyon, sa umpisa pa lang naitali na siya ni Efren sa bahay.
Hatinggab,i nagulantang si Violy sa pagkakaidlip niya sa sopa sa loob ng kanilang bahay. Nagkakahulan ang mga aso. Bigla ang bukas ng pinto, si Efren na tila takot na takot. Kasunod ni Efren ang apat na armadong mga pulis. Sa loob ng kanilang bahay hinampas sa ulo ng puluhan ng baril si Efren, sabay posas sa mga kamay nito. Hindi makahuma si Violy, nahimasmasan lang siya ng umiyak na ang kanyang mga anak na nagising din at natakot sa nakitang pagdakip ng mga pulis kay Efren.
Si Kyla ”saan nyo dadalhin tatay ko?"
"Matagal nang wanted itong tatay nyo, holdaper ito. At marami na rin itong nabiktimang mga pasahero niya." Walang kagatol-gatol na sagot ng mga pulis.
"Kayo ba ang misis?" Sabay baling kay Violy ng isang pulis. "Sumunod kayo sa presinto."
"Sandali po mamang pulis, sasama ako baka kung saan nyo dalhin ang asawa ko." Nagmamadali si Violy sumunod sa mga pulis binilinan si Kyla na alagaan muna ang mga kapatid.
Nakulong si Efren. Walang sapat na halaga si Violy para sa piyensa nito. Wala siyang malalapitan para hingan ng tulong. Nakatulala si Violy sa loob ng kanilang bahay, wala pang pagkain ang kanyang mga anak, kung anu-anong naiisip ni Violy. Alam niya, mahina ang kanyang ulo na mag-isip, lagi nga siyang sinasabihan ni Efren ng "Tanga! Bobo!"
Pero kailangan niyang kumilos. Kailangan niyang buhayin ang kanyang mga anak. Nanay siya, ito ang pinapatatag ni Violy sa isip niya.
Si Kyla, "Nay, kaya natin ito, hindi ka mahina, malakas ka nga e.. kailangan mo lang magtiwala ka sa sarili mo, lumabas ka sa comfort zone mo." Hindi maintindihan ni Violy ang sinasabi ng anak na comfort zone, pero alam ni Violy sa isip niya ang gustong ipaunawa ni Kyla.
"Alam mo, ’nay, sabi ng titser ko, ako daw po ang balediktoryan, at ikaw ang magsasabit sa akin. O, di ba, masaya ’nay", pag-aalo ni Kyla sa ina. Naramdaman ni Violy na hindi pala siya nag-iisa, makakasama niya ang kanyang anak sa pagkilos para mabago ang kanyang buhay.
Tuwang-tuwa si Violy nang iabot sa kanya ang sobreng naglalaman ng kanyang sahod. Tinulungan siya ng titser ni Kyla na matanggap sa canteen ng eskwelahan. Masarap sa pakiramdam ni Violy na hawak niya ang bayad sa kanyang pinagpaguran. At mabuti na lamang mababait ang kanyang mga anak, nagtulong-tulong sila sa gawaing bahay, hati-hati sa trabaho. Nakatulong na rin si Kyla sa kanya, natuto si Kyla gumawa ng mga kendi na dinadala niya sa iskul.
Hawak ni Violy ang perang ipambibili niya ng pagkain, at ngayon pakiramdam niya, malaya na siya, buo na ang tiwala niya sa kanyang sarili. At mahigpit din ang hawak niya sa kanyang anak, ang nagpapatatag sa kanya bilang ina, bilang babae. Ngumiti siya sa tindera, Ang hiya niya kanina ay napalitan na ng lakas ng loob. At ito ang bago niyang hamon.
* Ang sanaysay na ito'y nalathala sa magasing Ang Masa, Pebrero-Marso 2012, mp. 21-22.
